Bir süre önce
katıldığım bir toplantı da Egem Atik moderatörlüğünde Postmodernizm: Hasan
Ali Toptaş’ın Gölgesizler Romanında Kurmacanın Mutfağı başlığı altında
postmoderniz roman ve Gölgesizler’i konuşmuştuk. O toplantıdan yola çıkarak Postmodern
roman ve Gölgesizler üzerine yazım:
Postmodern(izm), merkezin kaybolduğu, görüntünün
belirsizleştiği, kuralların yitirildiği, mega anlatıların terk edildiği,
mantıksal ve etkisel doğruluğa ihtiyaç duymayan eleştirel bir görüş biçimidir. Yirminci
yüzyılın son çeyreğinde Batı dünyasında mimari, resim, edebiyat ve daha birçok
alanda ortaya çıkmıştır. Postmodern edebiyat ise insan deneyiminin
anlamsızlaştığı,türlerin karıştığı,zaman ve mekânda kırılmaların olduğu,bireyselliğe
ve öznelliğe odaklanan,geleneksel anlatı yapısının dağıldığı, şu ana odaklanan, gerçeklik-hayal ayrımının
silikleştiği, okurun yalnızlaştığı, metnin mutfağının okura açıldığı bir
edebiyat türüdür.
Postmodern
romanın özelliklerini listelersek; Çoğulculuk,üstkurmaca,parçalılık,metinlerarasılık,kopukluk,
parodi, farklılık, polisiye ve gerilim,oyunsuluk, tarih
Modernizm ve
Postmodernizmi karşılaştırırsak;
Modernizm Postmodernizm
-form
-antiform
-amaç
-oyun
-tasarım
-rastlantı
-hiyerarşi
-anarşi
-sanat
nesnesi/bitmiş yapıt
-süreç/performans
-mesafe
-katılım
-yaratma/sentez
-yaratmayı imha/antitez
-merkezlenme
-dağılma
-tür-sınır
-metin-metinlerarasılık
-okunaklı(okuyucuvari) -yazılabilir(yazarvari)
-anlatı/büyük
tarih
-anlatı karşıtı/küçük tarih
-belirlenmişlik
-belirsizlik
Hasan Ali Toptaş,
1994’te yayımlanmamış romanı Gölgesizler
ile Yunus Nadi Roman ödülü alır. Hikâye İstanbul’da bir başlar. Günlük
hayatından sıkılıp bunalan berber bir gün dükkândan çıkar ve yolu bir köye
düşer. Köydeki berberde yıllar önce ansızın ortadan kaybolmuştur. Bunun üzerine
onun dükkânı yeni berbere kiralanır ve berberin yeni hayatı başlar. Köyün en güzel
kızı Güvercin de dikkat çeken
karakterlerdendir. Güvercin’de bir gün ansızın kaybolur ve gizemli hikâye böyle
devam eder. Postmodern anlatımın önemli noktalarından olan yokluk düşüncesi
şehirde ve köyde geçen tuhaf olaylarla ve kaybolan insanlarla aktarılmaktadır. Köyde
anlatılan olaylar, anlatıcı, zaman ve mekân, kişiler farklıdır ve kahramanlar
muhtar, karısı, Reşit, bekçi, ve Cıngıl Nuri’dir.
Gölgesizler
neden postmodern?
Hasan Ali
Toptaş’ın eserlerinde bütünlüklü bir olay örgüsünün olmayışı, anlatım biçimini
kusursuzlaştırma çabası ve zamansal düzensizlikler öne çıkmaktadır. Anlamsız ve
hiçbir nedeni yokken kaybolan insanlar ve yazarın dahi açıklayamadığı olayların
gerçekleşmesi irrasyonel durumun en açık göstergesidir. Toptaş, romanda
bütünlüklü bir öyküye yer vermezken anlatım tekniği ve dilsel özellikleri metnin
merkezine koymaktadır.
İki anlatısal
katman, anlatıcı-yazar ve kurmacanın mutfağı, dağılan iktidar;yazar, devlet,
din, yokluk, bolluk ve kayıp, okurla oynanan oyunlar, tekinsizlik hissi, gerçeküstü
öğeler, aynalar ve gölgeler yazarın romanda kullandığı postmodern öğelerdir.
Gölgesizler,insanın
kendi içinde varlığını bulmak için kaybolması ve bunun bir oyunla anlatımıdır
ve postmodern ögelerin hemen hemen hepsi başarıyla kullanılmıştır.
Oyuna örnek
verirsek s.6;
“Hâlâ roman
yazıyor musun sözgelimi, onu anlat.”
“Yazıyorum,”
dedim kuru bir sesle. Hemen ardından, gözlerimi aynanın üstüne kaldırarak onu n
yaptığı resme baktım. Karakalemle yapılmış iri bir güvercin resmiydi bu; sigara
dumanından sararmıştı biraz, kenarları kıvrılmıştı.
Devlet-iktidara
örnek verirsek s. 197;
... Ne de olsa
devlet vardır karşısında. Bu yüzden sigara da tellendirememiştir tabii,
çaresizlik içinde, o gülüşün yarasıyla kıvranıp kalmıştır.
Aynı isimle Ümit
Ünal yönetmenliğinde filme uyarlanan Gölgesizler’de Taner Birsel, Selçuk Yöntem
gibi yetenekli oyuncuların bulunduğu kadroya,
Candan Erteçin’de müzikleri ve
konuk oyunculuğu ile dahil olmuş.