Eugéne Delacroix "Romeo ve Juliet'in Vedası"

                                                        Romeo ve Juliet'in Vedası, 1845

William Shakespeare tarafından yüzyıllar önce  anlatılan trajik hikâye sayısız sanatçıya ilham kaynağı olmuştur. Ferdinand Victor Eugéne Delacroix'de  aşıkların şafak vakti ayrılışlarını resmetmiştir. Üçüncü perde, beşinci sahnede geçen bölümde iki sevgili Mantova'ya girmeden önce son gecelerini birlikte geçirirler. Günün ilk ışıklarını gören çift, bu buluşmanın bitmesinden dolayı üzgündürler ama Jüliet yakalanmaktan korktuğu için Romeo'yu gitmeye zorlar. Romeo ise o anı son dakikaları olduğunu hissetmiş gibi uzatmaya çalışmaktadır. Jüliet'in annesin odaya geldiğini haber veren hizmetçi ile o romantik anları bozulur. Romeo, balkonun dışında, Jüliet'i tutkuyla kavrar ve gitmeden önce son bir kez öpüp şöyle der:

"Hoşça kal sevdiğim, elveda! Bir öpücük daha ver, ineyim aşağıya."

Jüliet, o an, sevgilisinin mezarda olduğu korkunç bir hayal görür. 

Zaman, bu imgenin, hayalin ne kadar isabetli bir kehanet olduğunu gösterecek, çünkü aşıklar bir daha kavuşamayacaktır. 

Jale Sancak'la Röportaj

Haldun Taner Öykü Ödülü, Duygu Asena Roman Ödülü gibi ödüllerin  sahibi Jale Sancak son kitabı Uyayan Güzel’le geçtiğimiz günlerde okurlarıyla buluştu. İçten, samimi uslubuyla umut dolu bir hikâye anlatan  Sancak’la son kitabı, yazı serüveni ve edebiyat  üzerine konuştuk. 

                                                 

-5 Şubat 1994 yılında Saraybosna’daki Pazaryeri Katliamı’nda sol bacağını kaybeden akordeon ustası, sokak çalgıcısı Romanyalı Adrian’ın yolu, 1980 darbesiyle sevdiği elinden alınan, terzilik yaparak yatalak babası Azim Bey ve yeğeni Deniz’e bakan Vahide ile Beyoğlu’nda kesişir. Savaşın, darbenin, kentsel dönüşümün, doğal felaketlerin etrafında yaşanan hayatlar. Nasıl başladı Vahide ve Adrian’ın hikâyesi?

-Bir süredir ana karakterin adım adım olumlu yönde değiştiği bir oluşum romanı yazmayı planlıyor, bir uyanışı hikâye etmeyi kuruyor, öte yandan bugünün can alıcı meselelerinden çarpık kentleşme, kâbusa dönüşen betonlaşma, çevre sorunları ve küresel felaketlerden söz etmek istiyordum. Gezi direnişiyle birlikte, son yıllarda yaşanan dönüşümler de etken oldu. Bu iki farklı ucu birbirine nasıl bağlayacağımı bulunca da karakterlerle birlikte masa başı hayatımız başladı.

-Bu topraklarda kadın olmanın zorluğunu anlatıyorsunuz, bu topraklarda kadın yazar olmanın zorlukları daha doğrusu yazar, sanatçı olmanın sıkıntıları neler?

-Bu topraklarda her şey zor. Öncelikle kadın olmak evet, ama erkek olmak, çocuk olmak, sanatçı olmak da öyle. Sanat hâlâ insanların ilgi alanlarının dışında ne yazık ki. Onu bir ihtiyaç kılamadık. Bir avuç okur, bir avuç seyirci var, gerçeklik bu. Üstüne de sanatın, sanatçının sevilmediği, özellikle de edebiyatın, tiyatronun, sinemanın öteden beri tehlikeli bulunduğu, sansürlendiği bir yerdeyiz. Baskılar, hapisler, sürgünler kapıda bekler. Zorluklara özgür ifadeyi de ekleyelim. Öte yandan yaşamak için para kazanmak, evi barkı geçindirmek zorundasınız. Okur, seyirci, sponsor vb. desteği olmadan sanatınızı icra etmeyi becerebilmeniz, sürdürebilmeniz gerekmekte. Tabii nasıl olacaksa? Yük ağır, imkânlar sıfır. Sanatçı kadınsanız, sanatçı erkeğin lükslerine sahip olmamanız da cabası. İşte böyle, açtırma kutuyu söyletme kötüyü derler ya.

-Toplumsal olayları ve insan psikolojisini ustalıkla işliyorsunuz. “Uyanan Güzel”de de Vahide ve Adrian’ın yaşadıkları sıkıntılar içinde aşkla uyanışlarını içten, samimi anlatmışsınız. Aşkın masalı, şehrin masalı diyebilir miyiz “Uyanan Güzel” için ve eklemek istedikleriniz var mı?

-İnsanın yeryüzündeki yolculuğundan bir kesit de denilebilir. Aşk, acıyla birlikte güzellikleri, sevinci, değişimi ve umudu barındırıyor içinde. Ne var ki üçüncü dünya ülkelerindeki şehirlerin masalları ya da gerçekleri yıkımlardan, yitimlerden oluşuyor. Bilim adamlarının söylediklerine dikkat kesilir, deneyimlediklerimiz üzerine düşünürsek dünyanın hikâyesinin pek de mutlu sonla noktalanmayacağını kavrayabiliriz kanımca.

-Selim İleri sizin için yazısında “yola çıkarken kırık hayatlar’dan söz açmayı yeğlemişti; şimdilerde daha acı, daha ezgin söylemleri dile getiriyor” diyor. Bu söylemleri dile getirirken umut, ümit her zaman var “Uyanan Güzel”de olduğu gibi. Bunu nasıl başarıyorsunuz?

-“Uyanan Güzel” sizin de belirttiğiniz gibi umutlu bir anlatı. Çünkü olumsuzdan olumluya giden bir değişim romanı. Bu nedenle de içerikle söyleme biçiminin, dilin bir bütünlük oluşturması, birbirini tutması gerekiyordu. Böyle bir dengeyi hedefledim yazarken.

-Olaylar kısa bir zaman diliminde geçiyor ama karakterlerin kendi kendine konuşmalarından geçmişlerini öğreniyoruz. Dil ve anlatımdaki ustalık bu oluyor galiba?

-Evet durumun içinde kalarak, karakterlerin iç monologlarıyla geçmiş hayatlarını, bir başka deyişle özel tarihlerini, onları o noktaya getiren nedenleri ve toplumsal meseleleri anımsama biçiminde anlatmayı yeğledim. Kısa, dar zaman anlatısı için güzel bir imkân sağladığını düşünüyorum bu tür bir biçimlemenin. Okurun karakteri daha iyi anlamasını kolaylaştırdığını da düşünüyorum.

-Öykücü olarak tanımlanmanız için neler söylemek istersiniz? Edebiyatınızda veya şöyle sorayım, hayatınızda öykünün yeri nedir?

-Çok uzun yıllar boyunca ağırlıklı olarak öykü yazdım, halen de yazmaktayım. Ara ara söyleşi kitapları hazırladım, radyo ve tiyatro oyunları da yazdım. Sonra da son iki roman, ne var ki en çok sevdiğim, yazmaktan vazgeçemeyeceğim tür öykü.

-“Büyülü gerçeklik vardır” öykülerimde diyorsunuz biraz açar mısınız, nedir “büyülü gerçeklik”?

-Büyülü gerçekçilikte düşsel ile gerçek iç içe geçer, masalsı bir atmosfer yaratılır, tuhaf veya gerçekdışı olan normalleştirilir. Bir başka deyişle olağanüstü olaylar veya durumlar gerçekliğin tam ortasında, gündelik hayatın içinde doğalmışcasına yer alırlar. Ben de bazen daha yaratıcı bir metin oluşturabilmek için büyülü gerçekçilik türünde yazıyorum. İnsanın muhteşem düş gücünün, yaratıcılığının ürünü olan bu tür yapıtları okumaktan da keyif alıyorum.

                                                                   

-“Uyanan Güzel”de “Gri Şehir Masalı” ile başlayan ve aralarda devam eden çift katmanlı bir anlatım hakim. Bu kurguyu özellikle mi tercih ettiniz? Bununla birlikte sormak istediğim diğer soru, önce konu ve o konuya uygun anlatım şeklini mi tercih ediyorsunuz?

-Her zaman böyle bir sıralama olmuyor ama diyelim ki temayı, ana çatışmayı belirledim, hemen ardından peki nasıl anlatmalıyım sorusu geliyor. Bu durumda da anlatım biçimi ve olay örgüsü üstüne düşünüp bir karar veriyorum. Tabii ki yazma sürecinde bu karar değişebilir de. Söz ettiğiniz paralel kurguyu ise, hem şehrin romanda önemli kahramanlardan biri oluşu, hem de şehir ile kahramanların ruhsal ve fiziksel durumların benzerliği nedeniyle oluşturdum.

-Yazma serüveniniz nasıl başladı?

-Epeyce erken yaşlarda, kitaba düşkün aile ortamının ve çocukluk döneminde okuduğum kitapların etkisiyle şiir yazmaya başladım. İlk gençlik dönemimde ise yazma konusunda kararımı vermiştim bile. Bir süre şiirle uğraştıktan sonra da öykü ile devam ettim.

- Yazı, yazma üzerine atölyeler yapıyorsunuz. Bu atölyeler bazen çok tartışılıyor. Neler düşünüyorsunuz?

-Tartışmanın haklı ve haksız yanları var. Atölye bolluğundan geçilmiyor, hemen herkes atölye açıyor, çünkü az ya da çok para kazanılıyor. Özgürler elbette açabilirler, ne var ki atölye yürütücülerinin bir kısmı ehil değiller. Bu noktada sahtecilik mevcut. Katılımcılara pek bir yarar sağlamıyor bence. Öte yanda eğer atölyeyi yazıya emek vermiş, nitelikli ürünler yaratmış edebiyatçılar açıyorsa hayli yararlı olacağını düşünüyorum. Atölyeler katılımcıların edebiyatla hemhal olmalarına, teknik meseleleri kavramalarına, okunabilir metinler yazılmasına ve iyi okur olmalarına katkı sağlıyorlar.

- Nasıl yazıyorsunuz, yazma rutininiz var mı? Yazmak isteyenlere neler söylersiniz?

-Ben bu konuda epeyce disiplinliyimdir. Ara ara değil hemen her gün, düzenli yazarım. Daha çok geceleri çalışırım. Yazmak isteyenlere devamlılığın çok yaralı olduğunu, okudukça ve yazdıkça gelişilebileceğini söyleyebilirim ancak.

-Nelerden esinlenirsiniz? Sizi etkileyen filmler, müzikler, kitaplar, yazarlar hangileri?

-Hayat, insan, mekân, atmosfer, resim başlıca esin kaynaklarımdır. Pek çok kitap, yazar, film olmuştur etkilendiğim. Zeki Demirkubuz, Angelopoulos sineması, Fellini’nin kimi filmleri, Ettore Scola’nın Özel Bir Gün’ ilk aklıma gelenler. Gene Bachmann, Thomas Bernhard, Christa Wolf, Tabucchi, Faulkner de öyle. Türkçe edebiyattan uzun bir liste olur yazarsam. Schubert, tüm saz semaileri, Joan Baez, Bob Dylan, birçok dünya müziği. Güzellikler, değerler öyle pek de az değil çünkü.

-Galapera Sanatevi’nin kurucususunuz. Tiyatro Kara Kutu’da yazdığınız tek kişilik oyunu yönetip oynadınız. Yeni projeleriniz var mı?

-Şimdi bir oyun yazıyorum Tiyatro Kara Kutu için. Onu bitirdikten sonra da yazılmayı bekleyen öykülere gelecek sıra.

Nermin Yıldırım "Dokunmadan"

"Öleceğimi öğrenince çok şaşırdım."

Diyerek başlıyor Nermin Yıldırım beşinci kitabı “Dokunmadan”a. Kahramanımız Adalet, gayretkeş doktorundan öleceğini öğrediğinde, “Azrail’i atlatmayı umduğumdan değil; bir gün herkes gibi ruhumu yetkili makamlara teslim edeceğimi elbet biliyordum. Ama o gün öyle uzak ve muğlaktı ki, galiba ölümümü görmeye ömrüm vefa etmez sanıyordum. Bilmek farkında olmama yetmiyordu”  diye devam ediyor. İşgüzar Azrail gelip Adaleti buluyor genç yaşında ama hakkını yememek lazım incelik gösterip önden ulak gönderme lüfunda bulunuyor. Ölüm vaktini öğrenen Adalet, masumiyetini yitirdiği ilk durağa doğru en yakın arkadaşı Hülya ve hiç tanımadığı Sadi Seber ile yolculuğa çıkıyor.

 Nermin Yıldırım bana göre büyüyünce geçmeyen yaraların hikâyesini çok güzel yazan kadın. Mizahı karanlığa fener, bizi yıkımın altından kaldıracak inatçı güç, bir tür direniş olarak görüyor ve bunu yazılarında okuyucuya çok güzel aktarıyor. Yazmayı seven biri ve anlatmak için  değil, anlamak için yazdığını söylüyor ve bunu yaptığı için hatta çok güzel yaptığı için de bu kadar okunuyor.

Ben Adalet’i çok sevdim. “Annem kapuska yapmasın” dediği zaman ona sarıldım. “Müşü’yle Şefika’nım Teyze konuşurlarken duydum. Müşü dedi ki babam öldü diye çok mütessir olmuşum ben.” Cümlesini okuduğumda “hoşgeldin babasız kızlar kulübüne” dedim ve yine sarıldım ona. “Hatırlıyorum. Babaanemle babam balkonda oturuyorlar. Demek ki günlerden pazar. Babam çünkü, çok az, sadece pazarları oturur evde. Ya da ben öyle hatırlıyorum. Beş buçuk yaşımda ölmeseydi daha çok hatırlıyabilirdim elbet. Babalar bunu yapar hep. Bir gün ansızın ölüverirler ve siz elinizdeki hatıralarla idare etmek zorunda kalırsınız.” Paragrafını okurken bu sefer Adalet’e sımsıkı sarıldım ve  Nermin Yıldırım yanımda olsa ona da sarılsam dedim. Bir gün sevdiklerimiz aniden ölüyor ve elimizde olan hatıralarla idare etmek zorunda kalıyoruz. Bu hatıraları unutmaktan çok da korkuyoruz.

Adalet’in yanından ayırmadığı bir defteri var, gazete haberlerini  sakladığı. Üçücü sayfa haberlerini ilk romanından beri kullanan Yıldırım, ünivesite bitirme tezini üçüncü sayfa haberlerinde kadına yönelik şiddet üzerine yapmış.Gazetelerde görmeye alıştığımız kimi haberlerin ne kadar korkunç olduğunu anlamak için bazen başka bir bağlamda görmemiz gerektiğini, böylece edebiyatın hayatın saçmalığını ortaya koymaya yaradığına belirtiyor.

“Hacı Baba Çay Bahçesi’ne girdim. Güleç yüzlü bir ihtiyar, aksayan bacağını peşi sıra sürüyerek gelip ne arzu ettiği mi sordu.“Huzur” diyemedim. Onun yerine bir porsiyon çiğ börek sipariş ettim.” Bizimde başımıza gelmedi mi, aşk isterken makarna siparişi vermek, para isterken tost yemek. Bu satıları okurken, “Adalet dedim, şöyle karşılıklı otursak saatlerce konuşsak.”

“Kelimeler, cam parçacıkları. Hepsini yuttum. Dişlerimi dudaklarıma geçirdim, buğulanan gözlerim taşmasın diye tavana bakıp kırpıştırdım kirpiklerimi. Dünya dedim içimden, yuvarlak değil, hayır. Dünya çukur şeklinde. Derin bir çukur.” “Evet, dünya derin bir çukur, ama el ele verirsek bu çukurdan çıkarız be Adalet”te dedim.

Düşüncelerimizin, duygularımızın, yaşadıklarımızın örtüşmediği zamanlarda vardı tabi. “Yalnız kalacaktım. Daha da yalnız. Dalın tepesine tünemiş son zeytin kadar yalnız. Kimse ilişmez yanına, kimse koparıp yemek için uzanmaz. Düşmesini dahi beklemez kimse. Ve açılan kolların arasına değil, kuru toprağa düşer sonunda. Eskiden, çocukken yani, ben de sallanan bir yemiştim.” Dediğinde biraz kızdım Adalet’e.  “Hiçbir şeyin aslı, hayali kadar güzel değildir işte, anlasana. Yoksa hayallerle avunmak yerine gerçeklere koşardık. Sahici bir arkadaş bulurdun kendine mesela. Benimle idare etmezdin onca zaman. Sen de için için biliyorsun ki, bir hayal, gerçekleştiği anın sunabileceğinden katbekat fazla mutluluk verir insana. Hayal kırıklığıyla yaralanmanın en kestirme yoludur hayallerin peşinden koşmak.” Bu büyük lafları söyleyende Hülya’ydı. “Ama dedim olmuyor böyle, tamam doğru söylediğin şeyler var ama gerçekleşen hayallerde çok mutlu ediyor biz fanileri, koşarken yaralansakda. “  Tamam, bunları biraz sert söylemiş olabilirim.

Ama “Kimi gökyüzüne bakar, yıldızları görür, kimi de ölmüş annesini.” Cümlesiyle yine kazandı gönlümü Adalet. Benim de gökyüzüne baktığımda yıldızlarla beraber gördüğüm çok sevdiklerim vardı. “Kırk yaşına varmadan duracak kalbi. Yeterince çalışmayan organlar hızlı körelir.” Lafını ettiğinde dedim ki “çak  Adalet! Çok güzel laf ettin. Bu sözü bir süre sonra sosyal medyada Mevlana, Murathan Mungan söylemiş gibi yazıp, kullananlar görürsek şaşırmam. Ama, bunu herkes duysun, duysun ki kalplerimiz güzel şeylere çalışsın ve durmasın kırk yaşında.”

“Zamana ve sancıya dayanmanın en basit yolu, sonunda muhakkak geçeceğini unutmamak. Evet, her şey geçiyor. Sevmek bile, acı çekmek bile, kanamak bile, yaşamak bile, dünya bile, azalmayı dahi beklemeden bitiveriyor.  Ağrı diniyor.” Sözlerini söylediğinde “ bana bunlarla  gel dedim. Bazen bir filozof gibi konuşuyorsun. Değişik bir kızsın sen, komik misin, hüzülü müsün, anlayamıyorum. Belki de bu yüzden sevdim seni.”

“Bir hayatım daha olsa, korkmadan dokunmak için yaşardım onu. Bir keklik beslerdim ellerimle, varsın uçsun sonunda. Bir çiçek büyütürdüm, varsın solsun sonunda. Dokunurdum. Ben eriyene dek, o eriyene dek, biz hiçleşip karışıncaya dek bu derin boşluğa, dokunurdum. Ama yok bir hayatım daha.  Bir hayat daha yok.” “Ah dedim işte Adalet olay bu.” Ama  artık Adalet’le olan hikayemiz bitmişti. Ayrıldığımız için hüzünlendim ama birazda sevindim dedim ki içimden  (biraz yüksek sesle de söylemiş olabilirim)  “Nermin Yıldırım yakında beni tanıştırır  yeni birileri ile. Onları da çok severim, ne de olsa delilik bulaşıcıydı.

Words and Pictures

2014 İKSV Film Festivali’nde gösterilen Words and Pictures filmini  yeni seyredebildim. Başrollerini Clive Owen ve Juliette Binocle’nin paylaştığı filmin yönetmeni Fred Schepisi.        

 Resim mi üstündür, kelimeler mi?

Bir resim bin söze bedel midir?

Karizmatik ama edebi yeteneği inişe geçen yazar Jack  bir okulda edebiyat öğretmenliği yapmaktadır. Saygın ama hastalığından dolayı eski etkisi kalmayan ressam Dina sanat öğretmeni olarak Jack’in görev aldığı okulda işe başlar. Küçük küçük atışmalarla başlayan ilişkileri öğrencilerinin çabaları ile Resim mi  üstündür, kelimeler mi? Tartışmasına kadar gelir.  İki gruba ayrılan öğrenciler öğretmenleri eşliğinde Jack’in yazısı ve Dina’nın yaptığı bir eserle yapılacak bir sunumla Bir resim bin söze bedel midir? Sorusuna cevap bulmaya çalışırlar. Ve sonuçta aşk kazanır.

Edebiyat ve resim işlendiği, Juliette Binocle’nin oynadığı filmi seyretmek ve bloğuma yazmamak olamazdı.