http://www.yenicikanlar.com.tr/kapalicarsi-halicisinda-kesfedilen-karikaturist-70883
Yusuf Franko’nun İnsanları: Bir Osmanlı Bürokratının Karikatürleri
1956 yılında
Kapalı Çarşı’da bir halıcıdan, Amerikalı bir diploma bir albüm satın alır.
Albüm, diplomat ve ailesiyle uzun yolculuğa çıkar. Afganistan, Hindistan, Kamboçya,
Japonya’ya Toronto’ya gider . İzlan’da
da ara durak yapması gerekir, ama istikameti bellidir: Beyoğlu
Albümden, Osmanlı
bürokratı, hariciyeci, mutasarrıf, cemiyet adamı, oyuncu, karikatürist Yusuf
Franko’nun müthiş yeteneğiyle çizdiğİ; Lübnan’dan İstanbul’a göç eden, Osmanlı Hariciyesi’nde çalışan ve
tekrar Lübnan’a giden Franko Kusa ailesi, Osmanlı paşaları, diplomatları, yerli
yabancı sermayecileri, turistleri, sanatçıları, kendini bulma ve gösterme
sancısında bir sanat ortamı, 19. yüzyıl
sonu Beyoğlu’su ve insanları çıkar; “Yusuf Franko’nun İnsanları.”
Ömer M. Koç
Koleksiyonu’nda yer alan 19. yüzyıl sonu Osmanlı bürokratı, Hariciye Nazırı, mutasarraf,
cemiyet adamı ve aynı zamanda oyunbaz
bir karikatürist Franko Kusa’nın albümünde dönemin
zenginleri, yüksek cemiyet mensupları, Osmanlı paşaları, sanatçılar ve
diplomatların hiciv yüklü portleri yer
alır. Küratörlüğünü Bahattin Öztuncay’ın
yaptğı ve Yusuf Franko’nun 1884-1896
yılları arasında bir albümde topladığı karikatürlerin ilk kez
gün yüzüne çıktığı sergi 1 Haziran
2017’ye kadar Anamed’de (Koç Ünüversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma
Merkezi) gezilebilir.
Yusuf Franko,
1856’da İstanbul’da doğmuş. Babasının izinden
Hariciye’ye girip Muhaberat Dairesi’nin müdürlüğünü yapıp, Hariciye Nazırı
Tevfik Paşa’nın özel kabinesini yönetmiş. 2.Abdülhamid tarafından ‘bala’ rütbesine terfi
ettirilp, Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Posta ve Telgraf ile Hariciye nazırlığı
yapmış. 1933’te öldüğünde arkasında kalbürüstü bir kariyer ve eşine a rastlanır
bir eser bırakmış. Yusuf Bey güçlü bir çizim ve gözlem gücüne sahipmiş.
İnsanları, sadece bir albümün sayfalarında değil, gerçek mekanlarda da yan yana
gelmiş ve birbirine akrabalık, dostluk,
ya da iş ilişkileriyle bağlı kişilermiş.
‘Yüklü Portreler’, (Latince ‘carrus’ köküden türemiş olan
‘karikatür’ kelimesi, bu sanatın tarihsel gelişimindeki gerçeğini de açıklar.
Carrus, araba demektir; arabayı yüklemek için ‘caricare’ kullanlır. Yüklemek,
buradaki kritik vurgudur. Bu söz Avrupa dillerinde evrimleşirken bir yandan
‘charge’a yani suçlamaya, saldırıya, iğnelemeye, hicve, sorumluluğa uzanmış,
bir yandan da ‘karikatür’e yani tam anlamıyla ‘aşırı yükleme’ye varmıştır.) Franko,
karikatürlerini topladığı albüme ‘Types & Gharges’ ismini verirken bu geleneğe, anlam dünyasına
seslenip, bir Osmanlı bürokratı olarak kendi dünyasındaki ‘tipleri’
resmederken, onlara yüklenmiş.
Osmanlı İmparatorluğu’nda
karikatür, 19. yüzyılın ikinci yarısında hatırı sayılır takipçi bulmuş. Ermeni
yazar ve çizelerin hakim olduğu mizah basınında ilk karikatürler 1860’ların sonunda yayınlanmış. Nizamnamelerle
denetlenmeye ve cezalarla engellenmeye çalışılan mizah basınının özgürlükçü
tavrı 2. Abdülhami t tarafından
benimsenmeyince kişisel alana çekilmiş.
Franko’nun karikatürlerinde yansıttığı çevre, zengin
kapitalistler, yüksek cemiyet mensupları, Osmanlı paşalar, levantenleri,
diplomatlarıyla özel bir dünya. Bu dünya, Beyoğlu / Pera. Avrupa modasının, yeni sanat formlarının ve
yaşam tarzlarının arz-ı endam ettiği Beyoğlu, mizahçıya hiciv için eşsiz bir
ortam.
Franko ve
eserlerini odak alan sergi ayrıca Franko’nun da parçası olduğu renkli sosyal
çevreyi ve İstanbul’un mekanlarını gözlemleme imkanı sağlarken, Franko Kuso
ailesinin Osmanlı Devleti’ndeki yeri ve
önemine, Avrupa karikatür tarihine ve albümün çeşitli ülkelerdeki uzun
yolculuğundan sonra tekrar Beyoğlu’na dönüşüne değiniyor. Sergide Yusuf Franko Kusa’nın albümü ve
karikatürlerinin yanı sıra, bu eserlerle bağlantılı, başta Ömer M. Koç
Koleksiyonu olmak üzere farklı koleksiyonlardan fotoğraf, belge ve yayınlar da
sergileniyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder